Website

Carlo Pozzi's Legertijd

Het was nog altijd een raadsel hoe, waarom en wanneer onze Italiaanse voorouder Carlo Pozzi nou precies in Nederland terecht was gekomen. We wisten uit de overlevering en de in de familie bewaarde documenten dat hij zowel in Zwitserse als in Nederlandse legerdienst was geweest. Zijn vrouw kwam uit Brussel en kinderen zijn daar én in Doesburg geboren. Maar hoe hij daar nou allemaal precies terecht gekomen was bleef erg lang onduidelijk.

Goede raad uit Zwitserland

Eén van de in de familie bewaarde documenten was een certificaat in het Frans van het 'Regiment Suisse' in de plaats 'Dort' in 1823. Maar nergens in Zwitserland was een plaats te vinden die ook maar op 'Dort' leek. Een internetvriend in Zwitserland vroeg ik daarom eens om raad. Jammergenoeg had hij ook nooit van 'Dort' gehoord, maar hij wilde het certificaat wel eens zien. Na het bestuderen had hij slechts twee kleine opmerkingen maar die bleken de sleutel tot de oplossing van het raadsel te zijn: "Ligt Dort niet gewoon in Nederland? Zwitsers waren tenslotte altijd in buitenlandse dienst" en "Er staat trouwens 'regiment Suisse de Göldlin', niet Soldlin wat jij er van gemaakt hebt". Het intypen van de woorden 'Regiment Suisse Göldlin' in Google opende vervolgens een schat aan informatie.

Franstalig 'Certificat' van het "Regiment Suisse de Göldlin no. 32"

Al snel bleek namelijk dat het Regiment Zwisters nr. 32 als geheel in dienst van Koning Willem I van het Verenigd Koningrijk der Nederlanden (1815-1830) was geweest. Kommandant was sinds 1821 ene Johann Göldlin von Tiefenau en het regiment was in 1823 gelegerd in Dordrecht, lokaal ook wel bekend als Dordt! Dat klopte dus allemaal precies met het certificaat.

Enthousiast door deze kennis leverde verder speurwerk op het internet al snel veel meer informatie over de Zwisters in Nederlandse dienst waar Carlo Pozzi blijkbaar deel van had uitgemaakt.

Het Zwitserse Stamboek van het 3e kwartaal 1817 van het
"Katholischer Schweizer Regiment von Auf der Maur nr. 32"

Er waren vier Zwitserse regimenten met een totale sterkte van ongeveer 10.000 man, die koning Willem I der Nederlanden vanaf 1814 in de verschillende kantons in Zwitserland had geworven. In 1814 was Napoleon net verbannen naar Elba en Europa was zich opnieuw aan het vormen. De nieuwe Nederlandse staat in wording had snel een ervaren leger nodig en ook vóór de Franse tijd waren er Zwitserse regimenten in Nederlandse dienst geweest. Deze oude traditie werd dus in ere hersteld. Nadat in 1815 de teruggekeerde Napoleon opnieuw verslagen wordt in de beroemde slag bij Waterloo krijgt het Verenigd Koningrijk der Nederlanden zijn definitieve vorm. België maakt daar ook deel van uit. Drie van de Regimenten Zwitsers bestonden uit gereformeerde soldaten. Het vierde en kleinste dat nummer 32 kreeg, zou een katholiek regiment worden met soldaten die in de katholieke Zwitserse kantons geworven werden. Een van die kantons was het Italiaanstalige Tessin (Ticino) dat grensde aan het gebied waar Carlo in Italië vandaan kwam.

De 'Zwitser' Carlo Pozzi

Omdat nu zeer waarschijnlijk leek dat Carlo Pozzi direct in Nederlandse dienst was gekomen zouden alle archiefstukken gewoon in het Nationaal Archief in Den Haag op te vragen zijn. In het Zwitserse register daar bleek inderdaad al snel dat de toen net 21 jarige Carlo Pozzi zich in september 1817 in de stad Schwyz in een legerdepot heeft aangemeld. De Nederlandse overheid had overal in de Zwitserse kantons aanplakbiljetten laten verspreiden en daar zal Carlo op gereageerd hebben. Schwyz was bijna 150 kilometer van zijn woonplaats. Dus Carlo had voor zijn aanmelding al een flinke reis achter de rug. Maar er was natuurlijk nog een veel groter probleem... Carlo was helemaal geen Zwitser!

De Duitstalige inschrijving van Carlo, geboren te "Ponte Tresa" een dorp waarvan een Italiaans en een Zwitsers deel bestaat.

Nu is er veel geschreven over het Katholieke Regiment Zwitsers nr. 32. Dat regiment had veel problemen om genoeg rekruten te vinden en nam daarom ook -helemaal tegen de Nederlandse regels in- niet-Zwitsers aan. Er is veel gesjoemeld met de geboorteplaatsen en identiteiten om dat te verhullen en dat lijkt ook bij Carlo het geval te zijn. Er staat namelijk dat hij in Ponte Tresa geboren en woonachtig was. Dat is een interessant dorp omdat Ponte Tresa namelijk maar zo'n 15 kilometer van Cressogno waar Carlo werkelijk vandaan kwam ligt en omdat er zowel een Italiaans als een Zwitsers Ponte Tresa is. Zodat je ook als Italiaan daar zonder te liegen vandaan kon komen.

Het grensgebied Italië - Zwitserland. Carlo is in werkelijkheid in Cressogno, Italië geboren, zo'n 15 km van het grensdorp Ponte Tresa.

In het Zwitserse register staat dat Carlo met 24 anderen op 15 oktober 1817 naar Nederland is 'abmarschiert'. De rekruten moesten te voet van Schwyz naar Bazel (ruim 130 km!). Daar gingen ze per boot helemaal de Rijn af naar de Nederlanden. In het Nederlandse stamboek wordt vervolgens aangetekend dat Carlo op 9 november 1817 in Antwerpen aangekomen was.

Eedsaflegging

Hoewel Carlo dus pas eind 1817 aankwam en de Zwitserse regimenten al vanaf 1814 in wording waren, was Carlo toch precies op tijd in dienst om op 25 december 1817 met groot ceremonieel vertoon de inzegening van het vaandel van het regiment in de kathedraal van Antwerpen mee te maken. Volgens de beschrijvingen waren de bataljons bij de inzegening op die eerste kerstdag aanwezig, dus Carlo zal daar ook zeker bij geweest zijn. Een detachement flankeurs (wat Carlo was) heeft zelfs het vaandel weggebracht. Wellicht heeft hij het dus van heel nabij meegemaakt.

Een militair defilé op de Meir in Antwerpen
(voorbeeld van een later defilé midden 19e eeuw)

Een volgend hoogtepunt in het prille begin van zijn diensttijd was op driekoningen kort daarna. Op 6 januari 1818 werd op de Meir in Antwerpen het vaandel aan de kommandant Auf der Maur overhandigd en moesten de rekruten na hun kommandant de eed afleggen. Dat gebeurde in het Duits voor de Duitstaligen en vervolgens in het Italiaans. Carlo zal ongetwijfeld in het Italiaans zijn eed hebben afgelegd. De eed werd ter plekke door de kommandant vertaald en luidde in het Nederlands: "Ik zweer onder dit vaandel trouw aan Zijne Majesteit de Koning der Nederlanden, gehoorzaamheid aan de wetten, en onderwerping aan de krijgstucht" waarop iedereen in de respectievelijke talen antwoordde met: "zo waarlijk helpe mij God Almachtig".

Zwitsers bewijs

Vanaf 1817 was het bij de Nederlandse overheid langzaam duidelijk aan het worden dat er van alles niet klopte bij het katholieke regiment. Er werd gesjoemeld met mensen en geld, maar toch duurde het nog tot 1819 voor er een gericht onderzoek gedaan werd naar de herkomst van alle individuele soldaten. Dat leidde uiteindelijk in 1821 tot het oneervol ontslag van kommandant Auf der Maur en een zuivering van het volledige regiment nr. 32. Uiteindelijk werden maar liefst 1500 van de 2500 soldaten ontslagen of overgeplaatst! Een enorm percentage.

Bewijs uit Magliaso waarin staat dat Carlo Pozzi er 'patrizio' van was. Dit betekent in Zwitserland dat zijn stamvaders er vandaan zouden komen.

Carlo Pozzi, die ook echt niet aan de Nederlandse regels voldeed, bleef als enige van zijn groep van 25 man met wie hij in oktober 1817 de reis naar de Nederlanden had gemaakt in dienst. Daar zal het document uit 1818 van de gemeente Magliaso de reden van geweest zijn. In dit stuk staat weliswaar niet dat Carlo er geboren is, noch dat hij er woonde, maar wel dat hij er 'patrizio' van was. Mijn Zwitserse internetvriend legde me uit dat dit de gebruikelijke manier is in Zwitserland. In je paspoort staat nu nog steeds niet de plaats waar je geboren bent, maar de plaats waar je familie oorspronkelijk vandaan komt. Mensen die hun hele leven bijvoorbeeld in Bazel wonen net als hun ouders, kunnen in hun paspoort een klein dorpje hebben staan als plaats waarvan ze 'afkomstig' zijn. Dit was voor Carlo 'Magliaso'. Blijkbaar was voor het eerder in het register opgeschreven Ponte Tresa zo'n bewijs niet te fabriceren, maar werkte de gemeente Magliaso daar wel aan mee. Je ziet in alle militaire stukken vanaf 1818 vervolgens altijd Magliaso als 'geboorteplaats' van Carlo genoemd worden.

De geboorteplaats wordt prompt gewijzigd in de Nederlandse boeken.

Want het lijkt toch heel onwaarschijnlijk dat Carlo Pozzi's familie werkelijk oorspronkelijk uit Magliaso afkomstig was. Zijn vader was geboren in Puria, vlakbij Cressogno. En het is bekend dat er eeuwen daarvoor al beroemde kunstenaars uit Puria kwamen die allemaal Pozzi heetten met voornamen die zowel Carlo's vader als zijn grootvader als (tweede) voornaam hadden. Het lijkt erop dat de contacten van Kommandant Auf der Maur hier ook hun werk gedaan hebben en Carlo het document hebben opgeleverd om als Zwitser te kunnen doorgaan.

Doopbewijs uit Cressogno waarin staat dat Carlo Pozzi er geboren en gedoopt is en dat hij er bovendien tot 1817 gewoond heeft.

In het echte doopbewijs uit Cressogno staat volkomen duidelijk dat Carlo dáár geboren was en er ook gewoond heeft tot 1817, wat precies klopt met de datum van zijn vertrek. Het is dit bewijs dat Carlo overlegt als hij later trouwt.

Regiment Zwitsers

Carlo was van 1817 tot 1825 bij het Regiment Zwitsers. Dit regiment was aanvankelijk gelegerd in Antwerpen en vervolgens in een hele rij steden in het Verenigd Koningrijk der Nederlanden. Zo was hij in Leuven, Mechelen, Bergen op Zoom, ’s-Hertogenbosch, Gorinchem, Dordrecht, Gouda, Den Briel en Hellevoetsluis. Op 29 oktober 1825 werd Carlo eervol ontslagen. Hij had er toen twee diensten op zitten omdat hij in 1821 voor een volgende termijn had getekend. Hij is dan ruim drie weken weg, waarschijnlijk om zijn bonus in Zwitserland op te halen. Die konden de ex-militairen alleen daar ophalen.

Het zomer uniform van de flankeurs van het regiment Zwitsers nr. 32

Het is onduidelijk of Carlo in die drie weken ook bij zijn ouders in Milaan geweest is. Maar dat lijkt wat krap want op 23 november 1825 tekent hij weer voor het leger. Nu écht rechtstreeks in Nederlandse dienst. Hij komt bij de 1e afdeling (later regiment) Infanterie reserve. Deze afdeling was in Brussel in garnizoen. In het jaar daaropvolgend moet hij daar zijn vrouw hebben ontmoet. Want in september 1827 wordt in Brussel Carlo's eerste kind geboren. Getrouwd is hij dan nog niet.

Overzicht van Carlo's Nederlandse Diensttijd (tot 1829)

Roerige tijden

In 1829 wordt een tweede kind geboren van Carlo en de borduurster Maria Liesenborg. Ze zijn echter nog steeds niet getrouwd en dus krijgt dit kind de achternaam Liesenborg. Inmiddels zijn de Zwitserse regimenten ook opgeheven. Vooral in de Zuidelijke Nederlanden vond men ze onnodig duur en uit de tijd. Er werd raar aangekeken tegen al die buitenlanders die de koning beschermden. Begin 1830 wordt Carlo overgeplaatst naar de Grenadiers die in Vilvoorde lagen.

Carlo is grenadier als in augustus 1830 de opstand van de Belgen in Brussel uitbreekt. Carlo heeft meegevochten bij het 'mobiele leger' en moest in Brussel in feite tegen zijn schoonfamilie optreden. Het Nederlandse leger trekt eind september 1830 uit de zuidelijke streken naar het noorden en België verklaart zich onafhankelijk. In 1831 doet Carlo mee aan de tiendaagse veldtocht en krijgt daar het Metalen Kruis voor.

Voor- en achterzijde van het Metalen Kruis de onderscheiding voor deelname aan de krijgsverrichtingen vanwege de afscheiding van België

Carlo's Brusselse vrouw moet een ongetwijfeld moeilijke afweging maken maar kiest er voor met hun twee kinderen met haar man mee naar het noorden te trekken. Ze komen uiteindelijk beiden in Doesburg terecht waar in 1833 hun tweede kindje overlijdt en waar pas in 1835 uiteindelijk hun huwelijk voltrokken wordt. Ze zijn erg lang bezig geweest met het papierwerk rond dit huwelijk. Jaren eerder geven hun beider ouders al schriftelijke toestemming. Maar het feit dat Nederland de Belgische onafhankelijkheid toen nog niet erkende zorgde er waarschijnlijk ook voor dat de documenten uit Brussel niet erkend werden. Bij het huwelijk zit daarom in plaats van de gebruikelijke documenten zelfs een koninklijk besluit van Willem I zelf waarin gesteld wordt dat Maria mag trouwen zonder enig schriftelijk document te overleggen.

De kazerne in Doesburg

In 1839 zit Carlo bij een legeronderdeel dat wordt overgeplaatst naar Utrecht. Hij zal daar tot het einde van zijn diensttijd blijven. In 1846 zwaait de dan 50 jarige Carlo af. Het gezin blijft in Utrecht wonen en ook zijn nazaten blijven nog generaties lang in deze stad.

Het is nu duidelijk hoe Carlo in Nederland kwam en wanneer. Het was vanwege zijn indiensttreding bij het Regiment Zwitsers al in 1817, veel eerder dan je vanwege al de militaire stukken in het Duits en Frans zou denken. Carlo bevond zich aanvankelijk vooral in de zuidelijke Nederlanden en na de afscheiding van België met zijn nota bene Brusselse vrouw in Doesburg en uiteindelijk Utrecht waar hij ook na zijn diensttijd zou blijven en waar hij eind 1875 overleed.